-Ураны Х лицензээ нүүрсний А болгосон “Монгол Ураниум Ресурс”-ийн “илбэ” –
Аймгуудад ажиллаж буй Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийг Дорноговь аймагт очиход нь нутгийнхан “Улаанбадрах сумын нутагт орших Баянбогд хайрханы орчимд олгосон хайгуулын лицензийг цуцлуулах” саналыг тавьжээ. Харин Ерөнхий сайд “Баянбогд хайрханы асуудлыг Засгийн газар онцгой анхаарч, Улсын тусгай хэрэгцээнд авна” гэсэн байна. Өмнө нь Ховдод ажиллаж ирээд Халзан Бүрэгтэйн асуудлаар Засгийн газрын шийдвэрийг гаргасан. Тэгэхээр Баянбогд хайрханыг улсын хамгаалалтад авах нь бараг тодорхой болж байх шиг байна.
Тэгвэл Сүхбаатар аймагт яг ийм жишээ бий. “Монгол Ураниум Ресурс” ХХК, түүний охин компани гэх “Эрээн толгой” ХХК-ийн лиценз бүхий Эрээн толгойн хүрэн нүүрсний ордын үйл ажиллагааны хөлд үрэгдэж буй Хулстай, Эрээн, Тохой, Хонгор, Цагаан эргийн голын ундарга ширгэх аюулд өртсөн.
Энэ талаар нутгийнхан тэмцсээр ирсэн ч үр дүнд хүрэхгүй л байна. Тэр ч байтугай хоёр жилийн өмнө “…“Монгол Ураниум Ресурс” ХХК-ийн лиценз Таван булшны хөндий, Зотол хан уулын бэл зэрэг олон газрыг хамарсан” гээд “Өв соёл, түүх дурсгалыг минь авраач” хэмээн уриалга гарган, жагссан. Тэгээд ч үр дүнд хүрээгүй.
Ер нь бол Сүхбаатарынхан энэ лицензийг “Дарьгангын байгалийн цогцолбор газрын хилийн бүс, усны сан бүхий газрын энгийн хамгаалалтын бүстэй давхцалтай байна” хэмээн лицензийг нь цуцлуулах саналыг олон жилийн өмнөөс тавьж байгаа юм.
Тиймээс Ерөнхий сайдын Ховд, Дорноговь аймгуудад хэрэгжүүлсэн шийдвэр Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан сумын газар нутагт хэрэгжих үү. Ийм асуултыг нутгийнхан тавьж эхэллээ.
Нөгөөтэйгүүр, “Монгол Ураниум Ресурс” ХХК -ийнхан өчигдрийн ураны Х лицензээ яаж өнөөдрийн хүрэн нүүрсний А лиценз болж хувиргасан талаарх мэдээллийг цувралаар хүргэж байгаа билээ. 2018 оны турш шүүхээр ноцолдсон ч анхан болон хяналтын шатны шүүх түүнийг нь зөвшөөрөөгүй байдаг. “Монгол Ураниум Ресурс” ХХК-ийнхан 2019 он гаргаад дахин шүүхэджээ. Тэд нэхэмжлэлдээ “2011 оноос эхлэн хайгуулын ажлыг явуулж жил бүр тайлан гаргахад тухайн хайгуулын талбайгаас нүүрсний нөөц илэрч байсан. …Энэ талаараа жил бүр хайгуулын ажлын төлөвлөгөө боллн тайланд тусгаж, холбогдох төрийн байгууллагад танилцуулж, батлуулж ирсэн. Манай компани хүрэн нүүрсний ашиглалтын лиценз гаргуулахаар2018 оны зургадугаар сарын 27-нд АМГТГ-ын Кадастрын хэлтэст өргөдөл гаргасан. Мөн оны долдугаар сарын 24-нд хайгуулын болон ашиглалтын лицензийн асуудлыг шийдвэрлүүлэхээр АМГТГ-ын дарга, тус газрын Кадастрын хэлтэст хүсэлт хүргүүлсэн боловч ашиглалтын лиценз гаргаж өгөөгүй байна. Бас “Монгол Ураниум Ресурс” ХХК-иас 2017 оны арваннэгдүгээр сарын 28-ны 17/29 тоот албан бичиг, 2018 оны долдугаар сарын 24-ний 18/39 албан бичгээр ураны хайгуулын лицензийн бүртгэлийг өөрчилж, ашигт малтмалын хайгуулын лиценз болгох хүсэлтээ удаа дараа тавьсан боловч одоог хүртэл ямар нэгэн байдлаар хариу ирүүлээгүй байна” гэжээ.
Энэ нэхэмжлэлийг Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүх 2019 оны гуравдугаар сарын 12-нд хэлэлцжээ. Тус шүүхийн шүүгч Х.Эрдэнэтуяа даргалж, шүүгч Б.Мөнх-Эрдэнэ, Л.Өлзийжаргал нарын бүрэлдэхүүнтэй шүүсэн байна.
Энэ хуралдаанд нэхэмжлэгч “Монгол Ураниум Ресурс” ХХК-ийн өмгөөлөгч “ЦЭГ татан буугдсан тул бид АМГТГ-тай харьцаж байсан. Бидний олон тэрбум төгрөгийн хайгуулын ажлын зардал, улсын төсөвт төлсөн татвар хураамж, байгууллагын ажилчдын хөдөлмөр зэрэг бүгдийг үгүйсгэсэн. Үгүйсгэхдээ хуулийн зохицуулалт байхгүй гэдэг үндэслэлийг хэлдэг. Хуульч бидний хувьд хуулийн зохицуулалт хангалттай гэж үзэж байна. Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхэд нэхэмжлэл гаргасны дараа АМГТГ-т танайх лицензээ уран болон бусад гэж ангилж байгаа юм уу гэсэн утгатай албан тоот явуулахад “Үгүй. Бид ангилдаггүй” гэж хариу ирүүлсэн. Ийм хариу өгчихөөд одоо үндэслэлгүйгээр ашиглалтын лиценз олгохгүй байгааг бид хүнд суртал гэж үзэж байна. Хүнд суртал цаашлаад олон том үр дагаврыг үүсгэдэг. Өнөөдрийг хүртэл АМГТГ-аас ашиглалтын лицензийг “Монгол Ураниум Ресурс” ХХК-д олгохгүй байна. Үүнээс болж маш их хэмжээний хохирол хүлээсэн. Төрийн захиргааны байгууллага хууль бусаар “Монгол Ураниум Ресурс” ХХК-ийг хохироосон тул нэхэмжлэлийн шаардлагыг хангаж өгнө үү” гэжээ.
Харин хариуцагч АМГТГ-ын Кадастрын хэлтсийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч шүүхэд гаргасан хариу тайлбартаа “ЦЭГ-ын чиг үүрэг АМГТГ-т шилжин ирснээр “Монгол Ураниум Ресурс” ХХК-ийн Ц-0033 дугаар бүхий лиценз нь АМГТГ-ын кадастрын бүртгэлийн системд XV-018… дугаараар бүртгэгдсэн. Лицензүүдийн бүртгэл бүгд XV- гэж явж байгаа боловч дотроо цацраг идэвхт ашигт малтмал, ердийн ашигт малтмал гэсэн хоёр янз байгаа. Цөмийн энергийн тухай хуулийн дагуу олгосон ураны хайгуулын лицензтэй талбай дээр Ашигт малтмалын тухай хуулийн дагуу хүрэн нүүрс олборлох хууль зүйн үндэслэлгүй байна. Ашигт малтмалын тухай хуулийн 24.1 дэх хэсэгт “Хайгуулын лицензтэй талбайд зөвхөн уг лицензийг эзэмшигч нь ашиглалтын лиценз хүсэж өргөдөл гаргах эрхтэй” гэж заасан. Ийм учраас “Монгол Ураниум Ресурс” ХХК-ийн ураны хайгуулын лицензийн талбай дээр л ураны ашиглалтын лиценз хүсэж өргөдөл гаргах эрхтэй. Ердийн журмаар өргөдөл гаргах ёсгүй. Шууд ашиглалтын лиценз олгох зохицуулалт байхгүй учраас манай байгууллагын зүгээс “Монгол Ураниум Ресурс” ХХК-иас ашиглалтын лиценз хүсэж гаргасан 2016 оны зургадугаар сарын 27-ны өргөдлийг шийдвэрлэх боломжгүй гэсэн хариу өгсөн” гэжээ.
Шүүх бүрэлдэхүүний тухайд “Хариуцагч АМГТГ-ын Кадастрын хэлтэс нь ийнхүү “Монгол Ураниум Ресурс” ХХК-ийн ашиглалтын лиценз хүссэн өргөдлийг шийдвэрлэхгүй байгаа үндэслэлээ тус компани анхнаасаа ураны хайгуулын лицензтэй байсан тул хүрэн нүүрсний лиценз олгох боломжгүй, ураны болон хүрэн нүүрсний хайгуулын болон ашиглалтын лицензийн зохицуулалт нь тусгайлан зохицуулсан хуулиудад тусдаа байх тул ураны хайгуулын лицензтэй талбайд хүрэн нүүрсний ашиглалтын лиценз шууд олгох зохицуулалт үгүй байна гэж тайлбарлаж байгаа нь хууль зүйн үндэслэлгүй байна. Учир нь 2015 оны хоёрдугаар сарын 13-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсон Цөмийн энергийн тухай хуулийн 28.4.1 дэх заалтаар ураны хайгуулын лиценз эзэмшигчид хайгуулын талбайн хилийн дотор уранаас бусад төрлийн ашигт малтмалыг геологи, уул уурхайн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагаас олгосон лицензийн үндсэн дээр эрэх, хайхыг үүрэг болгожээ. Түүнчлэн ЦЭГ татан буугдсанаас хойш уг захиргааны байгууллагын эрх, үүргийг залгамжлан авсан АМГТГ-ын Кадастрын хэлтэс “Монгол Ураниум Ресурс” ХХК-ийн 2017 оны хайгуулын ажлын тайланг 2018 онд хүлээн авч, Эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөл хүрэн нүүрсний ордыг нөөцөд хүлээн авсан зэрэг үйл баримтаас үзвэл XV-018… дугаартай лицензийн талбайд хүрэн нүүрсний хайгуул хийхийг зөвшөөрсөн байна. Ашигт малтмалын тухай хуулиар хязгаарласан зохицуулалт байхгүй байна. “Монгол Ураниум Ресурс” ХХК нь ураны хайгуулын XV-018… тоот лицензийн талбайд хүрэн нүүрсний хайгуулын ажил явуулж, журмын дагуу хайгуулын тайлан гаргаж өгч байсан. Нөөцийг судлан тогтоосны үндсэн дээр ашигт малтмалын нөөцийг хүлээлгэн өгч бүртгүүлсэн. Ашигт малтмалын хайгуулын ажилд хөрөнгө зарцуулсан байна. Өөрийн үйл ажиллагаанаас бий болсон үр шимийг нэн түрүүнд хүртэхээр дараагийн үйл ажиллагаа явуулах эрхийг авах эрхтэй байна. Түүнчлэн Цөмийн энергийн тухай хуулийн 17 дугаар зүйлд зөвхөн ураны лиценз хүссэн этгээдэд тавигдах шаардлага байна. “Монгол Ураниум Ресурс” ХХК-ийн хувьд дээрх төрлөөс өөр. Энэ тохиолдолд хүрэн нүүрсний ашиглалтын лиценз хүсэж байгаа тул Ашигт малтмалын тухай хуульд заасан ашиглалтын лиценз авахад тавигдах шаардлага буюу мөн хуулийн 24.1-т “Хайгуулын лицензтэй талбайд зөвхөн уг лиценз эзэмшигч нь ашиглалтын лиценз хүсэж өргөдөл гаргах эрхтэй” гэсэн заалт нэхэмжлэгчид нэгэн адил үйлчлэх юм. Өөрөөр хэлбэл, хүрэн нүүрс хайх явцад уран илрүүлж, түүнийг ашиглахаар бол тусгай шаардлага тавигдах болохоос биш, уран хайх явцад хүрэн нүүрс илрүүлбэл лиценз олгох эрхтэй захиргааны байгууллага хуульд заасан нөхцөл, шаардлагыг хангаж л байвал олгох үүрэгтэй. Иймд “Монгол Ураниум Ресурс” ХХК-ийн XV-018… дугаартай хайгуулын лиценз бүхий талбайд хүрэн нүүрсний ашиглалтын лиценз олгохыг АМГТГ-ын Кадастрын хэлтэст даалгах нь зүйтэй гэж шүүх бүрэлдэхүүн үзлээ” гээд 128/ШШ2019/0165 дугаар бүхий шийдвэрийг гаргасан байна.
Үргэлжлэл бий…
ӨДӨР ТУТМЫН СОНИНУУДЫН “ЭРЭН СУРВАЛЖЛАГЧ” НЭГДЭЛ